Rotmans is al meer dan dertig jaar een autoriteit op het gebied van klimaat en transitie. En die twee komen nu bij elkaar. Wat hem betreft moet ingesteld worden op een zeespiegelstijging van 1 tot 3 meter. ,,Accepteer de onzekerheden die er nog zijn en neem nu maatregelen.” Wat Rotmans betreft is de uitdaging nu groter dan na de Ramp van ’53. Nu is het geen klassieke strijd tegen de zee, maar moeten mens en water samen optrekken. Dat vraagt een andere manier van denken, die Rotmans graag in gang zet. ,,Laten we hier de provincie worden waar heel de wereld naar kijkt.” Rotmans kwam met zijn statements nadat meerdere genodigden tijdens korte krachtige pitches op hun eigen terrein de urgentie van de omslag hadden belicht.

Margot Ribbering bijvoorbeeld. Oud-weervrouw, maar tegenwoordig ambassadeur van weer, klimaat en duurzaamheid. In haar visie waren de warme, droge zomers van 2018 en 2019 een voorproefje van wat komen gaat. Langere periodes van warmte en droogte, maar ook intense natte periodes zullen elkaar afwisselen. Vooral het voor- en najaar. In dat verband maakt ze zich wel zorgen over Zeeland, niet alleen in verband met de zeespiegelstijging maar ook vanwege de warmte. Een zeespiegelstijging van 58 meter als de volledige Zuidpool zou smelten gaat niet gebeuren. Maar het is zeker realistisch in haar visie om voor 2100 uit te gaan van een zeespiegelstijging van 1,5 meter. In Zeeland dienen vraagstukken van verzilting en zoetwatervoorziening zich al aan.

Eric van Zanten (Rijkswaterstaat) nam zijn toehoorders mee in het beheer van de Stormvloedkering. Die zal bij een stijging van één meter al zo’n vijftig keer per jaar sluiten. Bij Rijkswaterstaat wordt gewerkt aan een ander sluitingsregime. Zonder nieuw regime zou bijvoorbeeld alleen al het havenplateau van Bruinisse jaarlijks vijftig keer onderlopen. Niet wenselijk. Wat hem betreft is alles wat de kering en de Oosterschelde betreft complex. De kering is tot 2050 opgewassen tegen het veranderende klimaat. Overigens wordt daar momenteel nog steeds aan gerekend. Maar de kering zou in de verre toekomst ook wel eens de inzet voor een zoetwaterberging kunnen zijn. Daar wordt al naar gekeken.

Als twee uur per week in de natuur al voldoende is om gelukkig te zijn, is het een sombere constatering dat 75 procent van de Nederlanders dat niet doet. Frans van Zijderveld (Vereniging Natuurmonumenten) waakt over het belang van de natuur in de discussie over een nieuw Deltabeheer. De Oosterschelde is voor vissen en vogels vanuit alle windrichtingen van eminent belang. Natuur en economie gaan goed samen en draagvlak creëer je door bewustwording.

Marieke Braber-Schot is recreatieondernemer en wordt naar alle waarschijnlijkheid de nieuwe voorzitter van de Recron. Klimaatverandering staat nog niet bovenaan het lijstje bij recreatieondernemers. En dat terwijl de effecten er al wel zijn. Afgelopen zomer alleen al zes weken een barbecue-verbod op haar camping. Waterschaarste door de aanhoudende droogte en hevige regenval die vervolgens kampeerterreinen blank zet. Uitdagingen genoeg dus voor de sector. Ook deed ze een appél op de zorg. Meer vakantievierders  zullen een beroep op de zorg doen. Dan is het wel zo gemakkelijk als medewerkers van de huisartsenpost bijvoorbeeld Duits en Frans spreken.

De zeespiegelstijging lijkt de mosselsector niet direct te raken, aldus Addy Risseeuw (product organisatie mosselen): “Mosselen liggen er niet wakker van als er zes of zeven meter water boven ze is. Maar temperatuurstijging is een ander verhaal. Het trekt andere organismes die een bedreiging voor de mossel en de oester kunnen zijn.” Wat Risseeuw betreft is zijn sector al wel geholpen als er naar betere percelen in de Oosterschelde kan worden uitgeweken. Er zal moeten onderzocht worden of voeding voor de schelpdieren ook aan de oostelijke kant kan worden gevonden. Ook percelen aan de andere kant van de kering vragen om een nadere studie. Risseeuw hield zijn gehoor ook voor dat schrikbeelden niet helpen bij het creëren van draagvlak voor te nemen maatregelen.

Bas Roels van het Wereld Natuur Fonds (WNF) constateert dat de relatie tussen mens en natuur steeds verder onder druk staat. Iedere dag gaat de biodiversiteit achteruit. Het blijft in de Zeeuwse Delta wel droog, zo is zijn overtuiging. Maar de kwaliteit van leven staat onder druk. In de planvorming moet er ruimte voor de natuur blijven. Overigens is Roels van mening dat de kering open moet blijven. Sluiting is geen optie. Dubbele dijken en ophogen van het land door sedimentatie draagt bij aan de oplossing. In cycli van 100 jaar wisselen de functies van grote delen van het land. Dat vraagt om het loslaten van de eigendomsgedachte. Tegelijkertijd wonen er momenteel zo’n miljard mensen in de veertig grootste Delta’s van de wereld. Een enorme uitdaging wat Roels betreft.

Terug naar Jan Rotmans. Wat hem betreft moet er ondanks de onzekerheden (,,we zien de klimaatveranderingen alleen maar sneller gaan’’) nu actie ondernomen worden. Lastig voor een provincie, die hij eerder nog niet ‘betrapt’ heeft op een grote veranderingsbereidheid. Dat is niet Zeeland-eigen. De energietransitie is ook pas losgekomen na de zwaardere aardbevingen en trillingen in Groningen. Een breed draagvlak vertraagt processen. Wat hem betreft wordt er begonnen met zogenoemde doorbraak-coalities. ,,Laat het niet vertragen door sceptici’’.

Maar het is niet alleen technische strijd tegen hoog water, Zeeland krijgt het klimaat van Zuidwest Frankrijk. De provincie zal verder verzilten en daar moet de landbouw een antwoord op vinden. Hele oogsten van mosselpercelen zullen verloren gaan door de klimaatveranderingen. Het paradigma (zienswijze) moet om. En moeten polders onder water; anders kijken op mensen, natuur en economie. Er wordt nog teveel gedacht. Handen uit de mouwen luidt het credo. De opgave is nu veel groter dan vijftig jaar geleden toen ‘open Oosterschelde’ zijn kering kreeg. De aanleg van de Tweede Maasvlakte was ‘peace of cake’.

Tenslotte werd er een appél gedaan op de wethouders Cees van den Bos (Schouwen-Duiveland) en Pim Schenkelaars (Noord-Beveland) om het onderwerp op de bestuurlijke agenda te houden. Beiden werd ook een aantal suggesties aan de hand gedaan om invulling te geven aan de randen van de Oosterschelde. Deze volgen later op deze website. Zo ook de bevindingen van de studenten die zich gaan ontfermen over de uitkomst van de tweede kennisdag.

De zeespiegel stijgt mogelijk sneller dan verwacht. Bij een verder stijgende zeespiegel zullen intergetijdengebieden (platen, slikken, kwelders, schorren) versneld verdwijnen en zullen de eilanden Schouwen-Duiveland en Noord- en Zuid-Beveland te maken krijgen met toenemende verzilting van het grondwater en oppervlakte water. Havens, bruggen, kades en buitendijks gelegen recreatiewoningen zullen moeten worden aangepast en mogelijk zullen de dijken moeten worden versterkt. Een belangrijke keuze is of de Oosterschelde op de lange termijn een afsluitbaar open systeem kan blijven of zal moeten worden afgesloten door een dam. Door het aanpassen van het sluitregime van de Oosterscheldekering naar hogere waterstanden is de levensduur te verlengen, maar dat betekent wel dat de waterkeringen in het achterliggende gebied versterkt zullen moeten worden en dat het intergetijdengebied verder onder druk komt te staan door hogere waterstanden en doorgaande zandhonger.

De zeespiegelstijging heeft grote gevolgen, maar biedt ook nieuwe kansen voor het ecologisch systeem, recreatie, innovatieve landbouw en de positie van havens en historische woonkernen aan de Oosterschelde. Gelukkig hebben we nog de tijd: een mogelijke versnelling van de zeespiegelstijging is pas vanaf 2050 merkbaar. Dat betekent niet dat we voorlopig niets hoeven te doen maar dat we juist de tijd verstandig kunnen gebruiken om nieuwe kennis, concepten en strategieën te ontwikkelen waarmee we tijdig kunnen anticiperen op verandering en zoveel mogelijk meerwaarde ontwikkelen voor een leefbare en veerkrachtige delta.

Aan de randen komt alles samen. We gaan onderzoeken of we een brede multifunctionele waterkeringzone kunnen ontwerpen met meerwaarde voor natuur, recreatie en voedselproductie en op de lange termijn meer veiligheid. Hiermee kunnen we tijdig aan passen aan de stijgende zeespiegel en kunnen we de leefbaarheid van de Oosterschelde op de lange termijn vergroten. Dit betekent wel dat we kennis moeten hebben over hoe veilig een brede dijkzone is en hoe we slim gebruik kunnen maken van sedimentsuppleties. En welke kansen deze concepten beiden voor recreatie of wonen. Samen met studenten van de TU Delft, de Universiteit Utrecht, Wageningen Universiteit en de hogescholen Rotterdam en Zeeland gaan we werken we aan concrete voorstellen voor multifunctionele waterkeringzones op Schouwen-Duiveland en Noord-Beveland.

Gedurende de eerste 5 maanden van 2020 werken studenten van de universiteiten en hogescholen samen met experts aan het verder ontwerpen en onderzoeken van oplossingen. De studenten doen zelfstandig onderzoek en tussentijds worden de resultaten gepresenteerd en ideeën verder uitgewisseld. De resultaten zullen voor de zomer worden gepresenteerd.

Inschrijven als deelnemer kan nog steeds! Neem contact op met Peter van Veelen van het Delta Platform (petervanveelen@burowaterfront.nl).